Аякөз Сұлтан
Аудандық Мәдениет сарайында ауданның мәселелеріне бей-жай қарамайтын тұрғындармен кездесу болып өтті. Жітіқара ауданындағы «Лайлы таудың» қоршаған ортаға тигізетін әсерін бақылау нәтижелерін талқылап, оның алдағы тағдыры туралы шешім қабылдауға жиналды.
Еске сала кетсек, 12 қаңтарда өткен кездесу барысында екі нұсқаны ұсынумен аяқталған болатын:
-«Лайлы тауды» алдағы 30 жылда сақтау;
- оны жою және іргелес аумақтарды кейіннен тазарту.
Бірақ содан кейін бірнеше себептермен адамдар аз болды.
Ақпан айындағы жиынға бастамашыл топтың өкілдері, Жітіқара ауданының әкімі Н.Қ.Өтегенов, «НПК Экоресурс» ЖШС мердігер ұйымының өкілі эколог С.Л.Иванов, «Қостанай облысы әкімдігінің табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы» мемлекеттік мекемесінің басшысы С.Л.Иванов, Облыстық табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының басшысы Н.Ж.Қатарбеков, «Геоэкос» НПФ ЖШС директоры М.Б.Едігенов, мемлекеттік органдардың қызметкерлері, Жітқара ауданының мәслихат депутаттары өкілдері, «Лайлы таудың» жанын мекендегендер мен Жітқара қаласының тұрғындары қатысты. Олар «Лайлы таудың» қоршаған ортаға әсерін бақылаудың егжей-тегжейлі нәтижелерін тыңдады.
Н.Ж.Қатарбековтің айтуынша тауды зерттеу жұмыстары барлық маусымды қамтитын толық көлемде жүргізілген, сондықтан да ол бір жылға созылды.
С.Л.Ивановтың айтуынша, техногендік кешен ластаушы заттардан тұрады:
- сынап - 2 тоннадан астам,
- мышьяк - 3 тоннадан астам,
- мыс - 128 тонна,
- қорғасын - 854 тонна,
- мырыш - 1399 тонна,
- никель - 204 тонна.
Қоршаған ортаның биохимиялық фонына мышьяк, мыс, қорғасын, мырыш және никель жатады, ал сынапты біріктіру арқылы ұсақ түйіршікті алтынды алу кезінде пайда болды.
Зерттеу барысында мамандар атмосфералық ауаның, топырақтың, өсімдіктердің, түп шөгінділерінің, жер асты және жер үсті суларының жағдайын тексерді. Нәтижесінде топырақтың мышьяк, сынап, қорғасын, мыс және никельмен ластануы анықталды. Ең көп ластанған учаскелер тікелей таудың өзінде және оған іргелес аумақтарда 50 м-ден 100 м радиуста орналасқан. Ластану шекті рұқсат етілген концентрациядан 50 еседен асады. Өсімдіктердегі ауыр металдардың максималды концентрациясы да осы мәндерге сәйкес келеді және индикатордың диапазоны таудан 50 м дейін сақталады.
Егер ауаның ластануы туралы айтатын болсақ, экологтардың айтуынша, ешқандай кері әсер анықталған жоқ.
Жер асты және жер үсті суларынан сынамаларды алу кезінде ластаушы заттардың ең жоғары концентрациясы су тасқыны кезеңінде, атап айтқанда сәуір айының аяғында болатыны анықталды.
Зерттеу нәтижелерін қорытындылаудың соңында С.Л.Иванов таудың сақталуы қоршаған ортаның жағдайын жақсартпайтынын, бірақ біраз уақытқа дейін бар сақталған қабаттың одан әрі деградациясын және іргелес аумақтардың ластануын тоқтататынын атап өтті.
Тау жойылса, экологиялық жағдай да жақсарады дейді мамандар. Бірақ, мүдделі қала тұрғындары мен жақын маңдағы аумақтардың тұрғындарының өздері атап өткендей, мұндай оқиғалар оларға қатысатындардың ғана емес, сонымен қатар осы уақытта әрекет ету аймағына жақын жерде тұратындардың денсаулығына теріс әсер етеді, өйткені оны жою ашу және қайта өңдеуді қамтиды, оны әсер ету тұрғысынан ашық қорапшасымен салыстыруға болады. Бұл алаңдаушылықты экологтар түсіндірмеді.
Сонымен қатар, мұндай жұмыс инвесторларды тартуды талап етеді, бұл өз алдына жұлдызшамен белгіленген тапсырма. Сондықтан жиында Лайлы тауды сақтау туралы шешім қабылданды. 2024 жыл ішінде жобалық-сметалық құжаттамасы әзірленіп, жұмыс 2025 жылға жоспарланған.
